ھنر اسلامی دارای گنجینه عظیمی از معانی عمیق عرفانی و حکمت الهی است زیرا این ھنر ریشه در بنیان ھای ژرف تفکری معنوی والهی دارد. این ھنر گاه با حلق صورت ھای جدید و گاه به بهره گیری از تصاویر و فرم ھای ھنری گذشته ھمچون ایران باستان و ایران قبل از اسلام و با نگرش و معنابخشی مجدد به آنها به پی ریزی فرھنگی بس غنی و شکوفا در تمدن اسلامی پرداخته است .
ھنر در یک ارتباط دوسویه با فرھنگ، از آن تاثیر می پذیرد و بر آن اثر می گذارد. ھنر ایرانی با تاثیر گرفتن از اسلامی، جنبه لاھوتی یافت و از طرف دیگر فرھنگ اسلامی با به خدمت گرفتن ھنر اسلامی توانست از طریق نمادھای رایج در آن مردمانی را که با ھنر اسلامی مواجه می شدند . به وسیه توصیفی تحلیلی به بررسی پیوند میان معماری و عرفان و ھنر اسلامی و نمود نمادھا و نشانه ھا در بناھای گذشته و معاصر معماری ایرانی خواھیم پرداخت.
از مهمترین اندیشمندان این نحوه فکری ھانری کربن و تیتوس بورکهارت ھستند؛ از دیدگاه بورکهارت معیارھای اصلی ھنر اسلامی عبارتند از:
• تمرکز به وحدانیت خدا
• ایجاد محیطی متعادل
• ایجاد شرایط لازم جهت درک حضور خداوند در محیط انسان ساخت و کاھش تزئینات کاذب که موجب تضعیف چنین ادراکی شود.
• توجه به فطرت در ساخت فضا
گمنامی از ارزش ھای ھنر عرفانی اسلام
از آنجا که معمار در این دیدگاه یک صوفی و سالک راه حق است و ھمچنین او نیز از مخلوقات وجود مطلق می باشد، وجودش امکانی بوده و مطرح نیست؛ چنین گمنام بودن، از ارزش ھای ھنر عرفانی اسلام می باشد. « وجود مطلق » در برابر معمار با ایجاد « واجب الوجود » محل تجلی ،« جهان اکبر » و سراسر کیهان به عنوان « جهان اصغر » در نگرش عرفانی، انسان به عنوان فضایی انسان ساخت سعی در آفرینش جهانی دارد که آن نیز تجلی گاه خداوند است و توانمندی ھنرمند در بازنمود ھر چه بهتر چنین فضایی است.
پروژه مبانی نظری معماری دنیای عرفان
« حس وحدت » از بهترین نمونه پژوھش ھای معماری در این راستا کتاب ارزشمند اساس درک معماری سنتی قرار گرفته است، لذا عوامل صوری مانند شکل، سطح، خط و « فضا » در نگاه پژوھشگران یاد شده به معماری نقطه مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و برخلاف پیوند زیبای دنیای عرفان و معماری نمی تواند به طور کامل زوایای پنهان معماری ایران را بررسی کند .
